Thơ tình Dante Alighieri

ĐỊA NGỤC KHÚC V

Chuyện tình Francesca da Rimini và Paolo Malatesta

Vậy là tôi đã đi hết một tầng

Xuống tầng hai này không gian càng hẹp

Nhưng nghe nhiều hơn những tiếng khóc than.

4   Minốt đứng đó nghiến răng ken két

Khảo tội từng người vừa mới tới đây

Phán tội rồi đuổi đi, roi xoay tít.

7   Khi một linh hồn khốn khổ tới đây

Phải trình diện và cung khai tội trạng

Thì quan âm binh xét xử như vầy:

10  Vị quan xem xét và quan cân nhắc

Tội trạng hồn này theo số vòng roi

Để chỉ định theo số tầng địa ngục.

13  Các âm hồn hối hả, chen chúc nhau

Kẻ trước người sau để chờ phán xét

Rồi lắng nghe, và họ nói với nhau.

16  “Sao ngươi đến đây, vị khách tội nghiệp –

Nhận ra tôi, Minốt chợt kêu lên

Thậm chí quên rằng mình đang làm việc –

19  Sao ngươi đến đây và đi cùng ai?

Chớ coi thường, không dễ vào đâu nhé!”

Thầy tôi trả lời: “Ai xuống chốn này

22  Thì chớ ngăn cản người ta như thế

Ai muốn thì hãy cứ để cho người

Làm việc muốn. Làm ơn im miệng lại!”

25  Tôi nhận ra cảnh đau khổ ngậm ngùi

Nghe tiếng thở than và tôi bước đến

Muôn tiếng khóc than ùa đến quanh tôi.

28  Tôi ở nơi ánh sáng đều tắt ngấm

Và giống như tiếng sóng biển, gầm gừ

Hai ngọn gió giằng xé nhau cuồng loạn.

31  Gió địa ngục không yên nghỉ bao giờ

Cuốn âm hồn vào cơn điên của nó

Rồi gió xoay vần, hành hạ, đập, va.

34  Khi những hồn đến lối đi đất lở

Thì bỗng ồn lên những tiếng khóc than

Ồn lên mọi lời thánh thần báng bổ.

37  Tôi hiểu ra, đây là tầng cực hình

Dành cho những tội đồ về xác thịt

Lý trí thấp hơn, dục vọng cao hơn.

40  Như đôi cánh của bầy chim co quắp

Lượn xoay vòng giữa trời lạnh, giá băng

Trận cuồng phong cuốn những linh hồn ác.

43  Cuốn khắp đó đây, hạ xuống, tung lên

Không một chút hy vọng nào được nghỉ

Hay ước mong được giảm bớt cực hình.

46  Như đàn sếu bay về nam tránh gió

Kêu thảm thiết buồn giữa chốn không trung

Trước mặt tôi, một vòng tròn nức nở.

49  Tôi hỏi Thầy: “Âm hồn bị cuồng phong

Giằng xé đó, thì họ là ai vậy

Sao bị hành hình bởi ngọn gió đen?”

52  Thầy trả lời: “Cái người đầu tiên ấy

Con hãy nhìn xem, là một nữ hoàng

Xưa từng cai trị nhiều dân tộc đấy.

55  Bà ta là người quỉ quyệt, gian tham

Đem biến thói dâm ô thành luật pháp

Cho thoát khỏi lời đàm tiếu của dân.

58  Đó là Xêmiramít mà ta biết được

Là hoàng hậu, người kế vị Ninô

Cai quản thành đô dâng cho vương quốc.

61  Kia, người đàn bà tự sát vì tình

Phản nắm xương Xikêô chồng cũ

Kia là Cờlêôpát – nữ hoàng dâm.

64  Còn kia Êlêna, một thời khó nhọc

Đã nổ ra vì sắc đẹp của nàng

Kia là Asin bị tình yêu khuất phục.

67  Và Parítxơ, và Tờrixtăng”.

Thầy kể tên và lấy tay chỉ trỏ

Những kẻ vì tình loại khỏi trần gian.

70  Khi tôi lắng tai nghe nhà học giả

Nêu tuổi tên bao hiệp sĩ, giai nhân

Thì lòng tôi bồi hồi, xao xuyến quá!

73  Tôi nói: “Hỡi nhà thơ, con rất mong

Được trò chuyện cùng hai người sánh bước

Đang cuốn theo làn gió rất nhẹ nhàng”.

76  Thầy bảo tôi: “Chút rồi con sẽ gặp

Và hãy thỉnh cầu khi họ đến đây

Họ sẽ tới, theo tình yêu dẫn dắt”.

79  Khi gió đẩy họ về phía chúng tôi

Tôi kêu lên: “Hỡi hai hồn đau khổ

Hãy trò chuyện cùng tôi, cả hai người!”

82  Như đôi chim câu nghe lời của tổ

Sải cánh theo tiếng gọi của đam mê

Theo niềm khát vọng, vượt bầu không khí.

85  Thế là họ tách khỏi nhóm Điđô

Tách bầu âm khí, phía tôi hướng đến

Họ vui lòng theo tiếng gọi từ bi.

88  “Hỡi sinh linh đáng yêu và nhân hậu

Đã ghé thăm nơi Địa ngục tối tăm

Chúng tôi những kẻ phàm trần nhuộm máu.

91  Giá như Thượng Đế sẽ là bạn thân

Thì chúng tôi cầu cho ngươi vạn sự

Vì rủ lòng thương cho cảnh đau lòng.

94  Nếu ngươi muốn hỏi, muốn nghe gì đó

Thì chúng tôi bộc lộ rất sẵn lòng

Khi nơi này dịu bớt đi ngọn gió.

97  Tôi sinh ra ở bên một dòng sông

Dòng sông Pô, nơi hạ thấp dòng chảy

Rồi các nhánh vào một biển hòa chung.

100 Tình đốt cháy những con tim dịu dàng

Tình quyến rũ, tình khát khao thân xác

Và say sưa, khủng khiếp giờ cuối cùng.

103 Tình sai khiến cả người yêu dấu nhất

Làm mê hồn, cuốn hút hai chúng tôi

Vòng tù hãm vững bền, ngươi đã biết.

106 Tình dẫn về cái chết cả hai người

Dìm ngày xanh trong Caina địa ngục”

Từ miệng họ tôi nghe thấy những lời.

109 Những chiếc bóng thật vô cùng tội nghiệp

Tôi cúi đầu trên ngực, trong u sầu

“Con nghĩ gì?” – Thầy của tôi thắc mắc.

112 “Ô, có ai người biết – tôi bắt đầu –

Mơ ước nào và từ đâu tai nạn

Dẫn hai người đi vào cõi khổ đau!”

115 Sau đó, hướng về những hồn im lặng

Tôi rằng: “Phờrăngxétxca, những lời em

Ta nghe theo bằng nước mắt thương cảm.

118 Nhưng hãy nói: giữa thổn thức ngày xanh

Có phải vì em do ai xúi giục

Hay dẫn dắt em dan díu với tình?”

121 Nàng trả lời: “Nhớ lại ngày hạnh phúc

Trong bất hạnh càng khiến cõi lòng đau

Vị học giả của ngươi chắc biết được.

124 Nhưng ngươi muốn nghe câu chuyện từ đầu

Tình khổ đau, tình chất đầy khao khát

Thì em tiếc lời và nước mắt đâu.

127 Có một lần em với chàng đã đọc

Về Lancelot – một câu chuyện ngọt ngào

Rồi cả hai, ai cũng đều sơ suất.

130 Từng nhiều lần tái mặt qua trang sách

Mắt nhìn nhau trong bí ẩn rung lên

Và đành để câu chuyện kia khuất phục.

133 Khi đọc rằng với nụ hôn của mình

Vào nụ cười bờ môi chàng áp sát

Em với chàng đau khổ đến ngàn năm.

136 Và cuốn sách trở thành Galeôt

Chàng hôn môi, em bần bật run lên

Không còn ai đọc đến cùng trang sách”.

139 Hồn nói xong, vẻ tức tối vô cùng

Còn hồn kia cũng khổ đau nức nở

Tôi như người chờ đợi phút lâm chung

142 Như người chết, tôi ngã nhoài sau đó.

CHÚ THÍCH KHÚC V

4. Minốt đứng đó nghiến răng ken két - Minos, theo thần thoại Hy Lạp là vua xứ Creta, nổi tiếng công bằng và nghiêm khắc. Trong Địa ngục của Dante, Minos là quan phán xét, người chỉ định mức độ cực hình đối với các linh hồn lầm lỗi.

58. Đó là Xêmiramít - Semiramis, nữ hoàng của xứ Caldea và Assiria, thế kỷ XIV tr. CN, nổi tiếng xinh đẹp và dâm đãng, đã ban bố đạo luật thừa nhận sự loạn luân.

59. Ninô - Nino (Ninus), chồng Semiramis.

61. Người đàn bà tự sát vì tình - chỉ Didone (Dido), nữ hoàng của Cartagine (Carthage), vợ góa của Sicheo, đã yêu Enea say đắm khi chàng đi tìm miền đất để xây dựng thành Tơroa mới bị dạt vào xứ Cartagine. Enea phải tiếp tục ra đi, Didone tuyệt vọng và tự sát, như vậy là đã phản lại thề ước với người chồng cũ.

63. Cờlêôpát - nữ hoàng dâm - Cleopatras (69-30 tr. CN), nữ hoàng Ai Cập, là tình nhân của nhiều người, trong đó có Cesare và Antonio.

64. Còn kia Êlêna - Elena (Helen), nữ hoàng xứ Sparta, vợ của Menelao bị Paride bắt cóc đưa về Tơroa trở thành nguyên nhân của cuộc chiến thảm khốc kéo dài 10 năm mà Dante gọi là “một thời khó nhọc”.

66. Asin bị tình yêu khuất phục - Achille, anh hùng Hy Lạp trong cuộc chiến Tơroa, yêu nàng Polissena, con gái vua Priamo, bị lôi kéo vào bẫy gian và bị giết chết.

67. Và Parítxơ, và Tờrixtăng - Paride (Paris), người đã bắt cóc Elena; Tristan, nhân vật hiệp sĩ văn học trung cổ (Pháp, Đức), người yêu của Iđơn.

73-74. Hai người sánh bước - đây là hai chiếc bóng không rời nhau của Fransesco da Rimini và Paolo Malatesta. Fransesco da Rimini là con gái của Gido da Polenta, lãnh chúa Ravenna đã gả cho Giancotto Malatesta, con trai của lãnh chúa Rimini - là một gã xấu trai và thọt chân nhưng độc ác. Khi Giancotto bắt gặp Fransesco dan díu với em trai mình là Paolo, đã đâm chết cả hai người bằng một nhát kiếm. Câu chuyện này xảy ra trong những năm 1283-1286.

107. Dìm ngày xanh trong Caina địa ngục - Caina, đoạn đầu của vòng thứ chín địa ngục, nơi hành quyết những kẻ phản bội người thân của mình.

128. Câu chuyện ngọt ngào - Lancialotto (Lancelot) là câu chuyện tình yêu của Pháp thế kỉ 13 về chàng hiệp sĩ Lancelot và tình yêu của chàng đối với hoàng hậu Guinevere (Gunivra), vợ của vua Arthur. Câu chuyện này thời đó đã được dịch ra tiếng Italia.

136. Và cuốn sách trở thành Galeôt - Galeotto, người đã thuyết phục hoàng hậu Guinevere hôn chàng Lancelot vốn rất rụt rè, nhút nhát.

Divina Commedia/Inferno/Canto V

Così discesi del cerchio primaio

giù nel secondo, che men loco cinghia

e tanto più dolor, che punge a guaio.3

Stavvi Minòs orribilmente, e ringhia:

essamina le colpe ne l’intrata;

giudica e manda secondo ch’avvinghia.6

Dico che quando l’anima mal nata

li vien dinanzi, tutta si confessa;

e quel conoscitor de le peccata9

vede qual loco d’inferno è da essa;

cignesi con la coda tante volte

quantunque gradi vuol che giù sia messa.12

Sempre dinanzi a lui ne stanno molte:

vanno a vicenda ciascuna al giudizio,

dicono e odono e poi son giù volte.15

"O tu che vieni al doloroso ospizio",

disse Minòs a me quando mi vide,

lasciando l’atto di cotanto offizio,18

"guarda com’entri e di cui tu ti fide;

non t’inganni l’ampiezza de l’intrare!".

E ’l duca mio a lui: "Perché pur gride?21

Non impedir lo suo fatale andare:

vuolsi così colà dove si puote

ciò che si vuole, e più non dimandare".24

Or incomincian le dolenti note

a farmisi sentire; or son venuto

là dove molto pianto mi percuote.27

Io venni in loco d’ogne luce muto,

che mugghia come fa mar per tempesta,

se da contrari venti è combattuto.30

La bufera infernal, che mai non resta,

mena li spirti con la sua rapina;

voltando e percotendo li molesta.33

Quando giungon davanti a la ruina,

quivi le strida, il compianto, il lamento;

bestemmian quivi la virtù divina.36

Intesi ch’a così fatto tormento

enno dannati i peccator carnali,

che la ragion sommettono al talento.39

E come li stornei ne portan l’ali

nel freddo tempo, a schiera larga e piena,

così quel fiato li spiriti mali42

di qua, di là, di giù, di sù li mena;

nulla speranza li conforta mai,

non che di posa, ma di minor pena.45

E come i gru van cantando lor lai,

faccendo in aere di sé lunga riga,

così vid’io venir, traendo guai,48

ombre portate da la detta briga;

per ch’i’ dissi: "Maestro, chi son quelle

genti che l’aura nera sì gastiga?".51

"La prima di color di cui novelle

tu vuo' saper", mi disse quelli allotta,

"fu imperadrice di molte favelle.54

A vizio di lussuria fu sì rotta,

che libito fé licito in sua legge,

per tòrre il biasmo in che era condotta.57

Ell’è Semiramìs, di cui si legge

che succedette a Nino e fu sua sposa:

tenne la terra che ’l Soldan corregge.60

L’altra è colei che s’ancise amorosa,

e ruppe fede al cener di Sicheo;

poi è Cleopatràs lussurïosa.63

Elena vedi, per cui tanto reo

tempo si volse, e vedi ’l grande Achille,

che con amore al fine combatteo.66

Vedi Parìs, Tristano"; e più di mille

ombre mostrommi e nominommi a dito,

ch’amor di nostra vita dipartille.69

Poscia ch’io ebbi ’l mio dottore udito

nomar le donne antiche e ’ cavalieri,

pietà mi giunse, e fui quasi smarrito.72

I’ cominciai: "Poeta, volontieri

parlerei a quei due che ’nsieme vanno,

e paion sì al vento esser leggeri".75

Ed elli a me: "Vedrai quando saranno

più presso a noi; e tu allor li priega

per quello amor che i mena, ed ei verranno".78

Sì tosto come il vento a noi li piega,

mossi la voce: "O anime affannate,

venite a noi parlar, s’altri nol niega!".81

Quali colombe dal disio chiamate

con l’ali alzate e ferme al dolce nido

vegnon per l’aere, dal voler portate;84

cotali uscir de la schiera ov’è Dido,

a noi venendo per l’aere maligno,

sì forte fu l’affettüoso grido.87

"O animal grazïoso e benigno

che visitando vai per l’aere perso

noi che tignemmo il mondo di sanguigno,90

se fosse amico il re de l’universo,

noi pregheremmo lui de la tua pace,

poi c’ hai pietà del nostro mal perverso.93

Di quel che udire e che parlar vi piace,

noi udiremo e parleremo a voi,

mentre che ’l vento, come fa, ci tace.96

Siede la terra dove nata fui

su la marina dove ’l Po discende

per aver pace co’ seguaci sui.99

Amor, ch'al cor gentil ratto s'apprende,

prese costui de la bella persona

che mi fu tolta; e 'l modo ancor m'offende.102

Amor, ch’a nullo amato amar perdona,

mi prese del costui piacer sì forte,

che, come vedi, ancor non m’abbandona.105

Amor condusse noi ad una morte.

Caina attende chi a vita ci spense".

Queste parole da lor ci fuor porte.108

Quand’io intesi quell’anime offense,

china’ il viso, e tanto il tenni basso,

fin che ’l poeta mi disse: "Che pense?".111

Quando rispuosi, cominciai: "Oh lasso,

quanti dolci pensier, quanto disio

menò costoro al doloroso passo!".114

Poi mi rivolsi a loro e parla’ io,

e cominciai: "Francesca, i tuoi martìri

a lagrimar mi fanno tristo e pio.117

Ma dimmi: al tempo d’i dolci sospiri,

a che e come concedette amore

che conosceste i dubbiosi disiri?".120

E quella a me: "Nessun maggior dolore

che ricordarsi del tempo felice

ne la miseria; e ciò sa 'l tuo dottore.123

Ma s’a conoscer la prima radice

del nostro amor tu hai cotanto affetto,

dirò come colui che piange e dice.126

Noi leggiavamo un giorno per diletto

di Lancialotto come amor lo strinse;

soli eravamo e sanza alcun sospetto.129

Per più fïate li occhi ci sospinse

quella lettura, e scolorocci il viso;

ma solo un punto fu quel che ci vinse.132

Quando leggemmo il disïato riso

esser basciato da cotanto amante,

questi, che mai da me non fia diviso,135

la bocca mi basciò tutto tremante.

Galeotto fu ’l libro e chi lo scrisse:

quel giorno più non vi leggemmo avante".138

Mentre che l'uno spirto questo disse,

l'altro piangëa; sì che di pietade

io venni men così com'io morisse.141

E caddi come corpo morto cade.