Thơ tình Saadi Shirazi

***
Sau khi chết nếu được lên thiên đàng nhưng chẳng có em
Thì anh sẽ nhắm mắt vào cho khỏi thấy thiên đàng hạnh phúc.
Bởi không có em, với anh, thiên đàng có khác gì địa ngục
Không, con đâu có tội gì mà Người trừng phạt, Thánh Ala?

***
Tôi hỏi em: "Anh có tội gì đâu mà em nhìn đi nơi khác
Tình đắm say của những ngày xưa và âu yếm ở đâu rồi?"
Em trả lời: "Hãy nhìn vào gương mà xem mái đầu anh đã bạc
Chẳng phải là màu áo cưới tân hôn mà là màu chết đấy thôi".

***
Hỡi ngọn gió sớm khi bay về Shiraz
Thì mang đến cho em thổn thức những dòng này
Ghé vào tai rằng ta cô đơn, sẽ chết bởi đoạ đầy
Như con cá bị ngọn sóng cuồng vứt lên bãi cát.

***
Ê, kẻ ba hoa bẻm mép kia, ngươi hát về tình yêu gì vậy?
Bởi ngươi cả đời một câu thơ cho ra hồn không viết nổi!
Hãy nhìn xem Sadi này theo ý của trời xanh
Không tâng bốc những kẻ chúa đất mà chỉ hát về tình.

***
Thiên hạ trách tôi: “Trước người yêu tự hạ mình không xứng đáng
Hay ngươi muốn huỷ diệt mình như một kẻ cuồng điên?”
Tôi trả lời: “Hỏi cô ấy mà xem, tôi như kẻ tù binh
Đừng hỏi tôi mà uổng công khi trên cổ tôi – dây thòng lọng”.

***
Anh muốn được ngồi cùng với em đến sáng
Trong bí ẩn, cách xa cả thù và bạn…
Phạt kẻ có tội! Nhưng sao lại tình yêu
Vây quanh ta sự truy lùng và tức giận?

LỜI VÀNG Ý NGỌC CỦA SAADI
(Rút từ Bostan và Gulistan)

*Nghe theo lời khuyên của kẻ thù – đó là điều sai lầm, nhưng cần nghe nó để hành động ngược lại. Đấy là cách làm đúng đắn nhất.

*Điều gian dối được nói với thiện ý còn tốt hơn là sự thật mà gây bất hòa.

*Cái gì làm vội thì sẽ chẳng được lâu.

*Có hai loại người đã làm việc một cách phí uổng và đã cố gắng một cách vô ích: đó là người đã dành dụm của cải thật nhiều mà không sử dụng chúng, và người đã học hành đến nơi đến chốn nhưng không áp dụng kiến thức để làm việc có ích cho đời.

*Đối với kẻ vô học thì không có gì tốt hơn là im lặng, nhưng giá như hắn ta hiểu được rằng điều gì là tốt nhất thì hắn đã không là kẻ vô học.

*Nếu không vì quyền lực của dạ dày thì đã không một con chim nào sa vào bẫy của thợ săn và người thợ săn tự mình cũng không đi đặt bẫy.

*Nếu một nhà thông thái gặp phải những kẻ ngu dốt thì đừng mong đợi ở họ sự kính trọng, còn nếu kẻ ngu dốt bằng vẻ ba hoa trống rỗng của mình mà chiến thắng nhà thông thái thì cũng chẳng có gì đáng ngạc nhiên, vì rằng đá vẫn có thể ghè vỡ kim cương như ta biết.

*Người ta nói rằng trong loài vật thì sư tử giỏi nhất, còn con lừa kém nhất; nhưng con lừa mang gánh nặng quả thực đáng quí hơn con sư tử xé xác người.

*Nếu nhà hiền triết giữa những kẻ vô học không thể nói một lời thì cũng không có gì ngạc nhiên: âm thanh của sáo không thể nghe ra khi tiếng trống dồn và hương thơm của long diên hương bị mất vì mùi của tỏi.

*Trong tất cả những quà tặng của cuộc đời chỉ còn lại tiếng tốt, thật vô phúc cho ai không để lại điều này.

*Tha tội cho kẻ ác – nghĩa là ức hiếp người tốt.

*Chớ nghe lời gian dối của kẻ thù và chớ nghe lời xu nịnh của kẻ tâng bốc; một kẻ bày ra các thủ đoạn, còn kẻ kia mở cổ họng của lòng tham.

*Chớ tha cho kẻ thù yếu ớt, vì rằng nếu khi kẻ thù có thừa sức lực sẽ chẳng tha ngươi.

*Người bạn thực sự là người dọn đá và chông gai trên con đường của bạn.

*Xạ hương – đó là thứ có mùi hương chứ không phải vì người bán tạp hóa nói rằng đó là xạ hương.

*Thời cơ thuận lợi vô cùng quí giá, còn thời gian như một thanh kiếm.

*Con tim cao thượng quay lưng với hạnh phúc được tạo dựng trên bất hạnh của người khác.

*Không ai đi ném đá vào cây không có trái.

*Sự giàu có là niềm vui của cuộc sống, nhưng cuộc sống không phải là để tích lũy sự giàu có.

*Điều bất hạnh lớn nhất – là cần đến sự giúp đỡ của những người mà ta vốn khinh bỉ. 

*Hãy để ý lắng nghe những lời của nhà bác học, mặc dù công việc của ông không tương xứng với lý thuyết.

*Con người cần phải học, dù chỉ là những lời viết trên tường.

*Hãy nói chuyện với mọi người những gì tương xứng với hiểu biết của họ.

*Lượng đồ ăn vừa đủ sẽ nâng đỡ bạn. Còn phần thừa đôi chân của bạn sẽ phải mang.

*Suy nghĩ rằng kẻ thù yếu ớt thì không thể hại – điều đó chẳng khác nào suy nghĩ rằng một tia lửa thì không thể gây ra đám cháy.

*Nếu cục vàng bị rơi xuống bùn thì nó vẫn là cục vàng. Nếu hạt bụi có bay lên tận trời xanh thì nó vẫn là hạt bụi.

*Bạn là người vĩ đại hay tầm thường, khôn ngoan hay dại dột, thông minh hay dốt nát, chúng tôi chưa thể biết một khi bạn chưa nói lời.

*Có lọ xạ hương bỏ trong túi quần, chớ rêu rao khắp xóm về điều này. Hãy để mùi xạ hương nói về bạn tất cả.

*Sự lừa dối giống như một cú đánh mạnh: nếu vết thương lành thì sẹo vẫn còn.

*Mái tóc của người đẹp là xiềng xích đối với người thông minh và là tấm lưới đối với người nhẹ dạ.

*Tình yêu là thứ vốn có trong con người, nếu bạn không có tình yêu thì việc ăn và ngủ biến bạn thành đồng sự của động vật.

*Mọi người sinh ra với bản chất trong trắng, và chỉ sau đó những cha đạo biến họ thành tín đồ của đạo Do Thái, Kitô, hoặc thờ Lửa.

*Dũng khí không ở sức mạnh của bàn tay hay ở nghệ thuật sử dụng gươm kiếm, mà dũng khí là ở chỗ biết làm chủ chính mình và hành động vì chính nghĩa.

*Chưa từng nếm mùi đau khổ sẽ không đạt đến hạnh phúc hoàn mỹ.

*Đừng ngồi nhầm chỗ của người khác và đừng giả vờ làm sư tử giữa những người mạnh mẽ.

*Đừng bao giờ hỏi bạn bè về nhược điểm của mình – bạn bè luôn im lặng. Tốt nhất hãy lắng nghe kẻ thù nói gì về anh.

*Sự phật ý của thầy tốt hơn sự dịu dàng của bố.

*Nghĩ trước, nói sau. Nhưng hãy biết dừng trước khi người ta nói với bạn: “quá đủ rồi”. Con người cao cấp hơn động vật ở lời nói, nhưng sẽ thấp hơn chúng nếu dùng lời không đúng mực.

*Biết lấy gì so sánh với lưỡi trong miệng người? Đấy là ổ khóa của kho: khi cửa khóa thì không ai biết có gì trong đó – là châu ngọc hay chỉ những thứ vứt đi.

*Nơi cần sự nghiêm khắc thì sự mềm mỏng không phù hợp. Bằng sự mềm mỏng không biến thù thành bạn mà chỉ làm tăng những yêu sách.

*Sự giận dữ quá mức sẽ gây ra nỗi sợ hãi, còn sự trìu mến quá độ sẽ làm giảm sự kính trọng đối với bạn trong con mắt mọi người. Hãy đừng quá khô khan để mà gãy ra răng rắc, nhưng cũng đừng quá ướt át để người ta vắt như cây chổi lau nhà.

*Bàn tay yếu đuối thì không giữ được thanh gươm đứng thẳng. Từ những người yếu đuối tâm hồn thì đừng đợi những việc công chính.

*Đừng để rơi vào sự lừa dối của kẻ thù và cũng đừng nghe theo lời khen của kẻ xu nịnh, một kẻ đang giăng ra tấm lưới của sự láu lỉnh, còn kẻ kia đang mở cổ họng của sự tham lam.

*Có thể dùng sợi tóc buộc con voi bằng những lời dịu dàng và lòng tốt.

*Đừng tiếc gì sức lực của mình, nếu anh là người lính

Kẻ thù yếu hơn – đánh, kẻ thù mạnh hơn – cũng đánh!

*Nếu những đàn kiến mà biết đoàn kết lại

Thì thậm chí sư tử cũng lo mà bỏ chạy.

*Khi thấy giận đùng đùng, hãy gắng ghìm một chút

Hãy để cho lý trí đem đổi giận thành thương

Bởi đập vỡ viên ngọc là việc rất dễ dàng

Nhưng hàn gắn lại là việc không làm được.

*Người ta đã hỏi chàng điên Majnun:

“Ngươi tìm gì: địa ngục hay thiên đường?”

Câu trả lời: “Đi theo người yêu dấu

Và tôi vui, dù địa ngục, thiên đường”.

*Hãy ráng mà giữ những điều bí mật

Còn huyênh hoang – thì kẻ thù qua mặt.

*Những con bệnh của tình, ta ghen với các người

Lờn với cơn đau thì cũng lờn với thuốc thôi.

*Hãy gắng lo mà giữ miệng giữ mồm

Nói ít thôi nhưng nói bằng trí khôn.

*Phải giữ bí mật cả với bạn bè

Bởi bạn còn có bạn khác nữa mà.

*Ai trong ăn uống có mực có chừng

Thì khi gặp thiếu thốn sẽ dễ dàng

Còn ai chỉ biết ăn cho đầy bụng

Thì chết sớm khi gặp sự khó khăn.

*Ngày hôm qua đã đi mất đâu rồi

Còn ngày mai, ngày mai chưa về tới

Chúng ta chỉ có giờ khắc hiện tại

Và chúng ta quá đủ với điều này.

*Con mắt, thân xác mãi mãi khát thèm

Và ham muốn, dù bụng đã đầy căng

Dạ dày bạn là ngục không có đáy

Nhét cho thật nhiều rồi sẽ khóc than.

*Có câu châm ngôn, ý nghĩa như vầy:

“Tài năng sinh ra một đống kẻ thù”.

*Đừng ăn nhiều đến mức phải ói ra

Đừng ăn ít đến mức phải đi xa.

  

*Giữ nghiêm khắc lẫn mềm mỏng bằng nhau
Như thầy thuốc: vừa cắt vừa xoa dầu.

*Cần biết mức độ trong mọi thứ, mọi khi
Cần biết mức độ cả với bạn lẫn thù.

*Hãy suy nghĩ rồi đưa ra ý tưởng
Chớ xây tường một khi chưa có móng.

*Ta đều chết, chẳng có ai sống mãi
Chỉ tiếng tốt với cuộc đời ở lại.

*Kẻ bỏ bạn trên con đường khó khăn
Về bến đậu không thể có lặng yên.

*Cả mũ lẫn áo giáp đều không giúp được
Một khi vụt tắt ngôi sao hạnh phúc.

*Tất cả chết – cả người ác, người hiền
Chỉ mong sao còn lưu lại tiếng thơm.
Danh dự cho người biết cách nhẫn nhịn
Mà không mang tiếng đã hạ nhục mình.

*Hãy làm người xứng đáng giữa đời thường
Sau đó mới mơ đôi cánh thiên thần!

*Bạn chân chính là người chỉ cho ta
Trở ngại trên đường và giúp đi qua.

*Nếu bạn đặt cái ác làm cơ sở
Nghĩa là đã cắt rễ, trái chẳng có.

*Ai cũng sống rồi chết
Chỉ bất tử những người
Có được danh tiếng tốt
Khi còn sống trên đời.

*Ai suốt đời chỉ nhen lòng thù địch
Kẻ đó cuối cùng bị lửa thiêu chết.

  

*Con người có tâm hồn thấp kém bao nhiêu thì mũi của anh ta sẽ hếch lên cao bấy nhiêu. Mũi sẽ kéo dài đến nơi mà tâm hồn không lớn tới.

*Bông hoa mà bạn đã hái – phải được đem trao tặng, bài thơ đã chấp bút – phải được viết cho xong, còn người phụ nữ mà bạn yêu thương – phải được sống trong hạnh phúc, bởi nếu không thì bạn đừng dây vào những việc mà bạn không đủ sức.

*Hiến dâng mình – không có nghĩa là bán

Nằm ngủ gần – không hẳn đã ngủ chung

Không trả thù – không hẳn đều hòa giảng

Không ở gần – không có nghĩa không thương.

*Một người không hiểu ra mùi hương của hoa hồng

Còn một kẻ khác từ cỏ đắng biết làm ra mật ngọt

Một kẻ nhớ suốt đời dù được người ta trao quà vặt

Còn kẻ khác không hiểu gì dù được trao cả cuộc đời riêng.

*Bạn yêu cả những nhược điểm ở người mà bạn yêu mến và khó chịu với cả những ưu điểm ở người mà bạn không yêu.

*Những gì mà Thượng Đế cho ta thì đã được Ngài đong đếm cả rồi, ta không thể tăng thêm cũng không thể giảm bớt. Ta chỉ còn cách là cố gắng sử dụng tốt nhất những gì đã được ban phát, đừng nhìn ngó của người khác và cũng đừng vay mượn của ai.